klp.plBułhakow przedstawia w swojej powieści przekomponowany i zsekularyzowany mit biblijny. Jak zauważa Berlioz, mit ten jest sprzeczny z Ewangelią. Kolejnym paradoksem świata moskiewskiego jest fakt, że ze względu na jego sekularyzację o religii mówi właśnie diabeł. Przekonuje ludzi do istnienia Boga oraz samego siebie, przedstawia także historię Chrystusa. Owa historia jest niezależna od wydarzeń moskiewskich, choć związany z nimi głęboką wspólnotą znaczeń; biegnie w tym samym czasie co właściwa akcja powieści. Wpleciona jest w akcję właściwą w mistrzowski sposób – raz opowiada ją Woland, raz śni się Iwanowi Bezdomnemu, raz jest podawana jako fragment powieści mistrza. Nie wiadomo, czy historia o Poncjuszu Piłacie i Jeszui jest historią prawdziwą, wymysłem Wolanda, majakami Iwana czy powieścią mistrza.
Historia ta jest zsekularyzowaną Ewangelią, celową odchodzącą od kategorii ściśle religijnych, aby stworzyć punkt oparcia dla ludzi wszystkich poglądów i postaw. Sacrum zostaje zbliżone od profanum – Jezus okazuje się po prostu dobrym, wrażliwym człowiekiem, pozbawionym atrybutów boskości, który został źle osądzony i stracony pomimo swej niewinności. Umiera tylko dlatego, że chce żyć w zgodzie ze sobą i swoją naturą.
Podstawową kategorią chrześcijańską, występującą w historii Jeszui i w całej powieści jest miłosierdzie. Śmierć Jeszui, choć pozbawiona jest mocy zbawczej i wartości religijnych, odmieniła świat, uruchamiając na stulecia łańcuch konsekwencji. Jedną z tych konsekwencji jest właśnie miłosierdzie. Doznają go Frieda (jedna z wielu grzesznic) i Piłat (inicjujący łańcuch zła, postać mityczna). Oznacza to chyba, że miłosierdzie jest możliwe zawsze i wobec wszystkich. Diabelska moc nie wkracza w sferę miłosierdzia. Małgorzata sama uwalnia Friedę od ciężaru, diabeł nie może tego uczynić (mówi: „leży to poza moją kompetencją”). Mistrz sam uwalnia Piłata. Oboje muszą się tylko dowiedzieć o mocy, jaką posiadają. Bohaterowie stają się wolni uwalniając innych.
Autor: